4 հավասարում, որ փոխել են աշխարհի մասին պատկերացումը

Հավասարումները բարդ են, օգտակար ու … գեղեցիկ (ինչու՞ ոչ): Անկասկած մաթեմատիկոսի համար այդ հանրահաշվային արտահայտությունները նույնքան հիասքանչ են, որքան Կևեդոյի սոնետները լեզվաբանի համար: «Հավասարում» բառը լատիներեն aequus բառից է, որ նշանակում է հավասար: Եթե հակիրճ՝ հավասարումները մաթեմատիկական համամասնություններ են, որ հայտնի մեծությունները կապում են անհայտ մեծությունների հետ: Հավասարումները շատ ավելի հին են, քան հավասարության նշանը (=), որ հայտնվել է 17-րդ դարում վալիացի մաթեմատիկոս Ռոբերտ Ռեկորդի գրքում: Նա պնդում էր, որ «աշխարհում չկա ոչինչ ավելի հավասար, քան հավասար երկարություն ունեցող 2 զուգահեռ գծերը»:

GPS տեխնոլոգիայի հիմքում 2,5 հազար տարի առաջ հույն մաթեմատիկոս ու փիլիսոփա Պյութագորասի բանաձևած հավասարումն է, որ սահմանում է հարթ մակերևույթի վրա ուղղանկյուն եռանկյան երկու կողմերի հարաբերությունը՝ կատետների երկարության քառակուսու գումարը հավասար է հիպոթենուզի երկարության քառակուսուն: Մի քանի հարյուրամյակ անց անգլիացի ֆիզիկոս Իսահակ Նյուտոնը զարմացրեց մարդկությանը՝ բացատրելով տիեզերքի կառուցվածքը մեկ հավասարումով՝ տիեզերական ձգողականության օրենքով: 1687-ին տպագրվեց նրա «Բնական փիլիսոփայության մաթեմատիկական սկիզբները» («Philosophiae Naturalis Principia Mathematica») գիրքը, նա ներկայացնում էր հավասարումը, որ բացատրում է արտաքուստ այնքան տարբեր երևույթներ՝ ինչպես խնձորի ընկնելն ու մոլորակների շարժումը: Նյուտոնի հավասարումը կարելի է ձևակերպել այսպես՝ 2 ցանկացած մարմին միմյանց ձգում են ուժով, որ ուղիղ համեմատական է այդ մարմինների մասսային և հակադարձ համամետական է նրանց միջև եղած տարածության քառակուսուն:
Վիեննայի կենտրոնական գերեզմանոցում է հանգչում Լյուդվիգ Բոլցմանը: Գերեզմանաքարին էնտրոպիայի նրա բանաձևն է: Ավստրիացի ֆիզիկոսը դարձավ վիճակագրական մեխանիկայի առաջամարտիկը և ձևակերպեց ֆիզիկայի ամենակարևոր օրենքներից մեկը՝ «Էնտրոպիան տիեզերքում մեծանում է ժամանակի հետ»: Նրա անունը ստացած բանաձևը կապում է գազի էնտրոպիան տարատեսակ միկրոիրավիճակների թվի հետ, որ համապատասխանում են համակարգի տվյալ միկրոիրավիճակին: 19-րդ դարում բանաձևված Բոլցմանի օրենքը մեզ թույլ է տալիս բացատրել, օրինակ, գլոբալ ջերմացումը և շարժիչների հնարավորությունների սահմանափակումը:

Գիտության զարգացումը անխուսափելի հանգեցնելու էր տեսության ստեղծմանը, որ փոխեց աշխարհի մասին մեր պատկերացումը: Հավասարումը, որ արմատապես փոխեց ֆիզիկայի մասին պատկերացումը, կապելով էներգիան, մասսան և լույսի արագությունը, ձևակերպեց 1905-ին դեռ անհայտ մաթեմատիկոս Ալբերտ Էյնշտեյնը: Հիմա, հավանաբար, գիտության ամբողջ պատմության մեջ նրա բանաձևը ամենահայտնին է: E = mc2: Նա հավասարումը բանաձևեց՝ փորձելով բացատրել էլեկտրամագնիսականության անհամատեղելիությունը Նյուտոնի դասական մեխանիկայի հետ: Այս հավասարման մեջ լույսի արագությունը վիթխարի թիվ է, որ քառակուսի բարձրացնելիս համարյա անպատկերացնելի է դառնում: Այս հավասարումից հեշտությամբ ածանցվում է, որ եթե մատերիայի փոքր քանակը վերածվում է էներգիայի, ստացվում է վիթխարի ուժ: Այս բանաձևը ոգեշնչեց ատոմային ռումբի ստեղծումը, արագացրեց երկրորդ աշխարհամարտի ավարտը և նպաստեց տիեզերական տեխնոլոգիաների զարգացմանը:
Պեդրո Գարգանտիլա, ABC (Իսպանիա)

Հ.Գ. Պյութագորասից՝ Էյնշտեյն բազմիցս հնչել է Արքիմեդի հայտնի «Էվրիկան», հազարավոր բանաձևեր են եղել ու մոռացվել կամ գործածվել հետագայում: Բայց ամենակարևոր էվրիկան հենց հավասարում կազմելու փաստն է, որ պակաս հանճարեղ գյուտ չէ:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ